De term uberisering of uber-effect dook voor het eerst op in 2015 en heeft intussen een vaste plaats in onze woordenschat verworven. Er wordt een soort optimalisering tussen vraag en aanbod mee aangeduid, onder invloed van nieuwe technologieën. De term omvat verschillende realiteiten en connotaties, zowel positieve als negatieve, en blijft de gemoederen verhitten.
Aanhangers van de economie 2.0 verwelkomen dit verschijnsel met open armen: volgens hen gaat het om een paradigmaverschuiving binnen de maatschappij, een economische heropleving met niets dan voordelen, een transformatie waar de gebruikers alleen maar baat bij hebben. Een ware revolutie.
Het uber-effect wordt dan ook vaak in verband gebracht met een ander neologisme, het fameuze disruptie en olijke afgeleide vormen als disruptief en disrupteren. Prachtig toch? Voor kruiswoordliefhebbers misschien wel, maar voor taalprofessionals, die hier tot hun verbijstering de onbeschaamde invloed van het Engels hebben opgemerkt (dit geldt zelfs voor het Frans!), net iets minder. Zouden de talen van Vondel en Molière dan geen equivalent kunnen verzinnen, met een even positieve connotatie? Ik vrees ervoor. Het Engelse disruption heeft immers niets storends of onrustwekkends in zich, het duidt simpelweg op een creatieve, innoverende, positieve, revolutionaire uitvinding1.
Zo zien we de laatste jaren steeds vaker jonge ondernemingen opduiken (de veelbesproken start-ups) die digitale tools perfectioneren en bepaalde marktsegmenten transformeren door innoverende diensten aan te bieden. Zo gooien ze tot dan toe onwankelbaar geachte systemen volledig omver. Elke zichzelf respecterende ondernemer gaat dan ook op zoek naar disruptieve (lees: winstgevende) ideeën die tabula rasa maken met het verleden en een bepaalde markt op zijn grondvesten doen daveren.
Natuurlijk is niet iedereen aanhanger van de zogenaamde weldaden van dit nieuwe economische model, te beginnen met zij die het klassieke model toegedaan zijn. Vraag maar eens aan uw taxichauffeur wat hij ervan vindt. Oneerlijke concurrentie, ondergekwalificeerde spelers, zwartwerk, de beroepszekerheid die in lucht opgaat … Om nog maar te zwijgen van de inkomsten die de staat misloopt en alle consequenties voor “het systeem”.
Het is overigens niet nodig om u de toorn van de taxichauffeur op de hals te halen. Doe gewoon eens navraag bij uw collega’s: ook de vertaalsector blijft immers niet van het uber-effect gespaard.
Om te beginnen en zoals u weet is vertaler geen beschermd beroep, wat betekent dat jan en alleman zich van de ene dag op de andere tot vertaler of tolk kan uitroepen. Dit leidt ertoe dat er ook minder gekwalificeerde dienstverleners op de markt verschijnen, met alle gevolgen vandien voor de kwaliteit van de vertaalde teksten, de reputatie van het beroep en de prijzen2. Hierbij komt dan nog de druk, of zelfs de bedreiging, van de technologische evoluties die ik al zo vaak heb aangehaald en waarop ik hier nu niet wil terugkomen. Tot slot zien we een verveelvoudiging van de ubergeïnspireerde platforms die eindklanten in contact brengen met kleine zelfstandigen en hen het leven zogezegd makkelijker maken (De voorbeelden zijn legio: Zingword, upwork en zelfs Proz.com).
Andere adepten van uberisering denken dat ze hierin een wondermiddel hebben gevonden om hun productiekosten te drukken, en wel dankzij crowdsourcing, ook gekend als participatieve productie3. Slachtoffer bij uitstek is de sector van de audiovisuele vertalingen. Het meest bekende voorbeeld is ongetwijfeld Netflix, dat met name door onze collega’s van de ATAA (Association française des traducteurs et adaptateurs de l’audiovisuel) aan de kaak werd gesteld voor de rampzalige ondertiteling van de film Roma4. Maar dit is zeker geen alleenstaand geval, zoals blijkt uit het artikel van een vertaalstudente van de Universiteit van Lille. Met onverholen enthousiasme looft ze de waarde van haar vrijwilligerswerk (echt waar) voor TED Conferences LLC5, een organisatie die in 2015 toch een omzet van meer dan 66 miljoen dollar heeft behaald6. Tijd om de uitdrukking “zichzelf in de voet schieten” nog eens boven te halen … Andere bekende voorbeelden zijn Facebook, Twitter en Coursera.
Hoe kunnen we deze tsunami tegenhouden? Moeten we de uberisering bestrijden? Daar ben ik niet van overtuigd. Dat is geen fatalisme, al kan het fenomeen onontkoombaar, zelfs beangstigend overkomen. Ik zou hier dan ook een tweesporenbenadering aanbevelen.
Ten eerste loont het de moeite om deze fenomenen zelf onder de loep te nemen, zodat u uw klanten en commerciële partners hierover beter kunt informeren. Probeer het raderwerk achter het netflix-effect te ontrafelen om uw eigen toegevoegde waarde sterker in de verf te zetten. Ik ben geen liefhebber van krijgskunststrategieën, maar het is altijd nuttig om de vijand te leren kennen om hem zo makkelijker te verslaan.
Ten tweede raad ik u ten zeerste aan om in alle omstandigheden kwaliteit voorop te stellen. Scherp de kwaliteit van uw teksten aan. Schaaf uw schrijfstijl bij. Neem deel aan vertaalateliers. Werk samen met een collega. Laat uw teksten nalezen. Zoek een mentor. Het is pas door enige nederigheid aan de dag te leggen tegenover ons eigen werk dat we vooruitgang kunnen maken. Slijp uw beroepspraktijk bij zoals een maaier zijn zeis zou slijpen: systematisch, geduldig en langdurig.
Sluit u tot slot niet op in uw bureau. Waarom zou u niet actief op zoek gaan naar klanten die wanhopig op zoek zijn naar goede vertalers en vertaalsters? Die bestaan wel degelijk! Bewijs hen dat u meer waard bent dan de onzichtbare massa amateurs. Blijf uzelf bijscholen. Verdedig altijd de waarde van een degelijk uitgevoerde opdracht.
Kortom: toon de meerwaarde van uw professionele vakkennis.
Met deze slotgedachte wens ik u allen een deugddoende vakantie toe. Zorg voor ontspanning en herbronning zodat u, wanneer u achteraf weer aan de slag gaat, nog meer overtuigd bent van de meerwaarde die u te bieden hebt. Of u nu uw tentje opzet in de vrije natuur, in een vijfsterrenpaleis aan zee logeert … of in een Airbnb.
Guillaume Deneufbourg
Voorzitter BKVT
Vertaling: Nicky Wijns
1 De Académie française heeft weliswaar een poging gedaan om “de rupture” als bepaling op te leggen (zoals in “innovation de rupture”), maar die was niet bepaald succesvol.
2 Lees in verband hiermee ook mijn artikel Carte blanche dat in 2017 ter gelegenheid van Hiëronymusdag in Le Soir is verschenen.
3 Lees in verband hiermee ook dit artikel dat gepubliceerd werd op termcoord.eu.
4 https://beta.ataa.fr/blog/article/le-sous-titrage-francais-de-roma
5 https://mastertsmlille.wordpress.com/2019/06/30/etre-traductrice-benevole-pour-ted
6 https://fortune.com/2017/04/24/ted-talks-conference-corporate-sponsorship