Vertaling

Het beroep

Wie heeft nog nooit gefoeterd op de vertaling van een technische handleiding of montage-instructies van een goedkoop product? Wie heeft nog nooit genoten van een goede en briljant vertaalde roman? De ene tekst is de andere niet, en daarom is ook de ene vertaling de andere niet. 

Er ligt een wereld van verschil tussen het komische maar nauwelijks verstaanbare resultaat van Google Translate en de vertaling van de hand van een ervaren professionele vertaler die de taal van de doelgroep als moedertaal heeft, goed thuis is in het onderwerp en zijn of haar werk heeft laten nalezen door een even doorgewinterde collega, ook een native speaker, en misschien zelfs door een specialist ter zake.  

Voor een vertaling van hoge kwaliteit heb je verschillende profielen met specifieke kwaliteiten nodig: 

• een professionele vertaler, native speaker van de doeltaal, die de nuances van de brontaal perfect onder de knie heeft, nauwgezet werkt en idealiter bijzonder goed onderlegd of ten minste ervaren is in het betrokken domein (technisch, wetenschappelijk, juridisch …); 
• een persoon die het werk van zijn of haar collega reviseert, eveneens een native speaker van de doeltaal, die de vertaling bijschaaft en zich vergewist van de vormelijke kwaliteit van de tekst; 
• in bepaalde gevallen een deskundige in het betrokken domein, die de vertaling vanuit thematisch oogpunt reviseert; hij of zij is vertrouwd met de praktijk en de gevoeligheden van uw doelgroep en ziet erop toe dat de tekst de gewenste impact heeft op de doelgroep. 

Enkele tips om tot de best mogelijke vertaling van je handleiding, jaarverslag, roman, wetenschappelijk artikel, handelsovereenkomst … te komen: 

• voorzie een redelijke termijn zodat er voldoende ruimte is voor alle productiefasen; 
• bezorg een goed leesbaar en correct opgesteld origineel document; 
• communiceer met je vertaler of vertaalster, want hij of zij heeft heel wat informatie nodig voor een optimaal resultaat: 
  • profiel van je doelgroep (leeftijdscategorie, regionale varianten, taalniveau enz.); 
  • gepland publicatiekanaal (website, wetenschappelijke uitgave, tijdschrift, bedrijfskrant, reclamebrochure enz.); 
  • taalkundige verduidelijkingen (bedrijfseigen woordenschat, letterwoorden, te vermijden termen enz.); 

• bezorg alle nuttige documenten (eerder vertaalde gelijkaardige documenten, toelichtingen, plannen, afbeeldingen enz.) om de samenhang met je andere vertalingen te waarborgen. 

Kwalificaties

Vertalen is geen hobby en ook geen activiteit die je even tussendoor doet. Het is niet omdat je twee talen relatief goed beheerst, lange tijd in het buitenland hebt gewoond of graag leest dat je per se een goede vertaler bent. Dit zijn enkele criteria die op een professionele ingesteldheid wijzen: 

• een masterdiploma in het vertalen of degelijke jarenlange ervaring met vertalen; 
• het volgen van bijscholingen (doorgedreven taalopleiding, thematische workshops, opleiding in professionele tools, ontwikkeling van commerciële vaardigheden enz.); 
• aansluiting bij collegiale netwerken waar ruimte is voor de uitwisseling van professioneel advies, de ontwikkeling van vaardigheden en het opzetten van partnerships; 
• lidmaatschap van beroepsorganisaties met strikte toelatingscriteria, waaronder meer bepaald de naleving van een deontologische code (BKVT, SFT, NGTV, ITI …). 

Kwaliteitsfactoren

Elk beroep kent zijn eigen kwaliteitscriteria. Dat is ook zo voor vertalen. 

Iedereen is het erover eens dat de vertaling de inhoud van de originele tekst moet weergeven, met behoud van de toon, het taalniveau en de accuraatheid van de woordenschat. Een professionele vertaler zal altijd zijn uiterste best doen om het juiste woord, de correcte nuance, de geschikte vakterm te vinden, en zo tot een tekst te komen die zo natuurlijk mogelijk overkomt bij de doelgroep en even vlot leest als het origineel. 

Taalbeheersing (vooral van de moedertaal, de taal waarnaar je vertaalt), nauwgezetheid, geduld, denkwerk, samenwerking, gedrevenheid, het opzoeken van documentatie, het stellen van vragen en nieuwsgierigheid naar ontwikkelingen in de vakgebieden zijn enkele van de essentiële ingrediënten om het kwaliteitsniveau te bereiken dat de beste vertalers en vertaalsters nastreven. 

Uiteraard is de kwaliteit van een vertaling ook sterk afhankelijk van die van de brontekst: van lood kun je geen goud maken. Bovendien is het van cruciaal belang dat de verwachtingen en beperkingen vóór en tijdens de opdracht duidelijk omschreven worden: type inhoud, context en publicatiekanaal, doelgroep, beperkingen op het vlak van beschikbare ruimte, technische specificaties … 

Meer informatie over de kwaliteitsfactoren vind je in de brochure ‘Vertalen: een kwestie van kwaliteit’. Voor de engagementen waaraan BKVT-leden zich moeten houden, verwijzen we naar de deontologische code. 

Specialisaties

Heel wat beroepen die uiteenlopende expertisedomeinen bestrijken zijn onderverdeeld in subcategorieën of specialisaties. Vertalen hoort daarbij. 

Sommige teksten gaan over algemene thema’s en vertonen geen specifieke stijlkenmerken. Andere gaan dan weer over meer gespecialiseerde onderwerpen (recht, geneeskunde, financiën, kunst …) of hebben een specifieke vorm (poëzie, ondertitels, verzoekschriften voor een rechtbank, videospelen …): hiervoor doe je best een beroep op een vertaler die goed vertrouwd is met de materie en met de vormvereisten ervan.  

Om je te helpen in je zoektocht naar de persoon die het best aan je wensen beantwoordt, stelt de BKVT een gids ter beschikking waarin de leden volgens specialisatie zijn opgenomen. Je kunt die gids hier raadplegen. 

De juiste keuzes maken

Samen met de SFT, de ASTTI, het ITI de UNAPL en de VZV heeft de BKVT een brochure uitgebracht met als titel Vertalen: een kwestie van kwaliteit. Vertaalwijzer voor opdrachtgevers. De vertaalwijzer is beschikbaar in dertien talen en beantwoordt heel wat vragen die opdrachtgevers van vertalingen zich mogelijk stellen. Bovendien helpt de brochure hen de juiste keuzes te maken. 

Er zijn honderd manieren te bedenken waarom het mis kan gaan met een vertaling. Te krappe deadlines, onduidelijkheden in de oorspronkelijke tekst (die overgenomen worden als de vertaler hierover geen vragen stelt), niet-gecontroleerde computervertalingen, geen drukproefcontrole door een native speaker, onwetendheid van een vertaler die zonder achtergrondinformatie aan de slag gaat, gebrekkige coördinatie van (vooral grote) vertaalprojecten, erbarmelijke spotgoedkope of peperdure vertalingen, geen contact tussen de vertaler en de klant, enzovoort. 

Als je de aanbevelingen van deze brochure volgt, verhoog je aanzienlijk je kansen op een onberispelijke vertaling. 

Enkele van de aspecten die aan bod komen: 

• Moet echt alles vertaald worden? 
• Wat kost het? 
• Is stijl belangrijk? 
• Zelf vertalen? 
• Computervertalingen? 
• Uw vertaler stelt lastige vragen? Des te beter! 
• Uw vertaling uitbesteden 

De brochure Vertalen: een kwestie van kwaliteit. Vertaalwijzer voor opdrachtgevers is beschikbaar in dertien talen. Je kunt ze gratis downloaden. 

Marktpraktijken

Wie zijn beroep als zelfstandige uitoefent, is per definitie vrij in het bepalen van zijn tarieven en honoraria. Die vrijheid leidt in de vertaalsector en in tal van andere sectoren tot een breed scala aan tarieven. 

Naar het voorbeeld van andere nationale beroepsverenigingen wilde de BKVT zich een betrouwbaar beeld vormen van de tariefpraktijken op de Belgische vertaal- en tolkmarkt. Het doel? De verschillende spelers uit de sector informeren én beter opkomen voor de rechten en belangen van de beroepen die ze vertegenwoordigt. 

Hier vind je het rapport van dit marktonderzoek van 2018. Het verstrekt in de eerste plaats gegevens over de tarieven die toen toegepast werden, maar ook extra informatie over onder meer het lidmaatschap van een beroepsvereniging en het gebruik van technologische tools. 

De resultaten in dit rapport moeten niet als aanbevelingen gezien worden, maar als een momentopname van de Belgische vertaal- en tolkmarkt in januari 2018. Ze zijn dus met de nodige omzichtigheid te interpreteren. 

Hoe de juiste vertaler vinden? 

Om doelgericht je vertaler te selecteren, moet de aard van de opdracht die je hem of haar wilt toevertrouwen duidelijk zijn.  

Daarom raden we je aan om vóór de aanvang van je zoektocht de voornaamste parameters te bepalen: 

• talencombinatie (de taal van de originele tekst, brontaal genoemd, en de talen waarin je de tekst wilt laten vertalen, doeltalen genoemd);  
• de eventuele specialisatie; 
• het bestandsformaat en indien mogelijk het volume (aantal woorden, bladzijden, tekens …); 
• elementen die een effect kunnen hebben op de prijs (dringend karakter, techniciteit …); 
• vooropgestelde deadline; 
• technische beperkingen; 
• … 

Zodra al die parameters vastliggen, kan je in onze gids de verschillende profielen bekijken. Met de zoekfunctie vind je de meest geschikte professionals op basis van hun werktalen en specialisaties.